zaterdag 26 april 2014

Boom in pot (1) : uitgraven en oppotten.


Eigenlijk is het onnatuurlijk, een boom in een pot te laten opgroeien, zoals hierboven een ongeveer 10-jarige larix. Een boom hoort de ruimte te krijgen in de volle grond op een geschikte plek.
Maar tóch worden bomen in een pot gehouden. Omdat men het leuk vindt of omdat men het als een kunst beschouwt. Kunst? Ja, en dan heet het “Bonsai”.

Bonsai betekent “boom in pot”, en de bedoeling ervan is om boompjes zodanig gezond in potten te laten opgroeien, dat ze qua vorm in miniatuur lijken op hun grote soortgenoten in het wild. Daartoe worden geraffineerde snoeitechnieken toegepast, waardoor het blad véél kleiner wordt en het wortelgestel beperkt blijft. Dat lijkt onnatuurlijk, maar ook in de natuur vinden we schitterende miniatuurbomen op arme grond of in spleten of stenige plekken waar het wortelgestel geen kant op kon en kroon en blad door wind, invriezen of vraat van dieren beperkt is gebleven.

Nu ga ik het hier niet hebben over de Bonsaikunst. Ik heb zelf in de jaren tachtig van de vorige eeuw een cursus Bonsai gevolgd. Daarvan heb ik veel geleerd over bomen en snoeien. Maar ik ben niet een echte designer en ook een beetje lui, zodat mijn boompjes in pot soms heel aardig zijn en een bonsai benaderen, maar vaker blijven steken in een voorstadium van een bonsai.


Desondanks is het heel leerzaam om een boom in pot te laten opgroeien met behulp van wat basistechnieken, ontleend aan de Bonsai. Je leert een boom heel goed kennen.
Het is bovendien een lange termijnproject, slow gardening en bij verhuizen kan de boom altijd met je mee.

Uitgangspunt is, dat je in beginsel nooit zó maar, zonder nadenken, jonge boompjes uitgraaft uit bos, veld of tuin. Strikt genomen is het verboden om iets weg te nemen vanaf de grond van een ander. Daarbij staat voor veel uitgegraven planten de dood te wachten: ze redden het niet.

Als je het tóch doet, is de meest geschikte tijd het moment, waarop het boompje nog niet in blad is gekomen en zo jong mogelijk is. Een zaailing dus of een één of tweejarig boompje. Zo ben ik met veel van mijn boompjes begonnen, óók de larix van de eerste foto.
In je eigen tuin komen boompjes op, maar ook langs of op paden in bos en veld of op bouwterreinen. Plekken, waar het boompje tóch niet zou kunnen opgroeien.
En er zijn natuurlijk noodsituaties: een terrein zal ontruimd worden en er staat een mooie plant....

Hieronder een kleine fotohandleiding hoe je met de grootste kans op succes te werk kan gaan bij het in pot zetten van een uitgegraven boompje (hieronder al in blad).

Rosa glauca uitgraven met spitvork
Het boompje wordt zo ruim en diep mogelijk uitgegraven, het liefst met een kluitje. Ik gebruik daarvoor een spitvork of penwortelsteker. 

beukenzaailing met penwortelsteker, mooi kluitje
Vaak lukt dat niet en houd je een een kale wortel over, zoals hier. Laat de wortel(s) nooit uitdrogen, leg de plant in de schaduw of wikkel ze in een natte doek of tissue.

rosa glauca met te kleine wortel: dus na oppotten takjes terugsnoeien
Een penwortel kan heel lang zijn, wat het oppotten moeilijk maakt. Die zou je kunnen terugsnoeien, maar let erop dat er vooral haarworteltjes overblijven, anders gaat de plant het niet redden.



Oppotten doe je in een normale, liefst onbemeste, pot- of tuingrond, wat grof zand erdoor mengen vergemakkelijkt de wortelvorming.




Als je het wortelgestel hebt ingekort moet je ook het boompje terugsnoeien, kroon en wortelgestel moeten in evenwicht zijn. Het boompje overleeft het beter als het wortelgestel minder bovengrondse plantendelen  hoeft te voeden.


Kijk goed hóe je terugsnoeit. Doe het met overleg. Het komt er vaak op neer dat je topt. Ben je dan je top kwijt? Ja, maar in een volgende blog leg ik uit, hoe je later een nieuwe top kunt maken.


Bij snoeien van takjes, snoei je altijd terug op een naar buiten wijzende knop (oog). Dat geldt eigenlijk altijd bij snoeien. Je krijgt anders lelijk naar binnen wijzende takken. 


Bij bomen in pot wil je de tussenruimtes tussen de plekken, waar de takjes en de bladeren ontspringen zo klein mogelijk hebben: zo klein mogelijke internodiën dus. Ook wil je het blad wat kleiner hebben. Dat bereik je door het door de pot beperkte wortelgestel, het geregeld bijsnoeien van de kroon en door nooit te veel te bemesten.

 
Tenslotte worden de opgepotte boompjes begoten en in de schaduw gezet, zodat ze niet uitdrogen. In de zon hebben de eerste tijd ze geen schijn van kans! Zelfs goedgewortelde bomen in vrij kleine potten lopen in de volle zon risico om uit te drogen, ik houd ze in halfschaduw en check de grond in voorjaar / zomer dagelijks.

   
De gemakkelijkste boompjes zijn wilgen en elzen. Deze kunnen namelijk altijd in een bak met water staan. Daar kunnen ze heel goed tegen. Het betekent dat je er gemakkelijk een paar weekjes bij weg kunt gaan.

Hoe groter de boom in zijn natuurlijke staat en hoe groter het blad ( paardenkastanje, gewone esdoorn, noorse esdoorn), hoe moeilijker om het een beetje attractief in een pot te houden.
Kleinbladige soorten lenen zich er beter toe.
Favorieten bij mij zijn: japanse esdoornsoorten, larixen (gaan heel snel), beuken (gaan ook snel en worden prachtig).

Hoe nu verder met het boompje? Zie: volgende blog: verpotten en wortelsnoei. En tenslotte nog: snoeien, een nieuwe top maken en winterberging.


18 opmerkingen:

  1. Zem ik wist niet dat voor Bonsai kweken een cursus bestond. Wat een geweldige uitleg voorzien van prachtige foto's hoe het in zn werk gaat.
    Op jou vraag welke euphorbia op de foto stond het is de euphorbia characias Black Perl. De bloemen zien er nu veel compacter uit dan het zou moeten zijn. Ik heb hem dit voorjaar verplant en verzaakt genoeg water te geven. Maar dat probleem is nu verholpen. Ik vindt het blauw grijze blad wat ze draagt echt heel mooi.
    Heerlijk weekend gewenst en hartelijke groetjes.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Er zijn regionale bonsaiverenigingen, die soms cursussen geven.
      Ik was vroeger lid van zo'n vereniging.
      Bedankt voor de info over de euphorbia. Het is een hele mooie soort en hij verdraagt kennelijk ook wat droogte ;-)

      Verwijderen
  2. Het viel me bij je vorige post al op, dat je zoveel boompjes in pot had :)
    Ik heb het in datzelfde tijdvak, (zelfs nog iets eerder denk ik, de 70-er jaren ) van die vorige eeuw...:)
    ook ooit eens geprobeerd, dit naar aanleiding van hele mooie reportages in het blad '100 Idees" wat een paar jaar in Nederland uitgebracht is, en dat ging over van alles, dus ook over boompjes in pot, maar ja mijn aandacht verslapte al snel, het schiet echt niet op, die boompjes...dus de liefde was snel over, aan boompjes geen gebrek, want die leukerd met die 2 grote blaadjes en dat topje, dat beukje wat net ontsproten is, die hebben we wel 200000...we zijn boomkweker..vandaar dat ik nooit gebrek heb aan jonge boompjes...je legt het heel goed uit...en ik vind het nu gewoon jammer, dat ik niet meer een larixje kan proberen, die hebben we vorig jaar uit het assortiment laten vallen :(

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Een ding is waar: "het schiet niet op", zoals je zegt. Destijds dacht ik: hopelijk heb ik nog tientallen jaren voor de boeg om mooie boompjes te krijgen. En het is waar: ik heb boompjes die al meer dan 30 jaar oud zijn... Maar de echte Bonsai-er zou ze maar een halve blik waardig keuren: ze zijn niet super gestyled...
      Maar als boomkweker heb je een eldorado voor de deur :-) En larixjes: in een larixbos staan zoveel zaailingen tot op het pad....

      Verwijderen
  3. Ook bonsai boompjes kweken vind ik leuk, maar ben er nog niet aan begonnen. Het is gewoon te veel. Wel heb ik ooit 2 piepkleine Larix zaailingetjes van luttele centimeters met mijn hand uitgegraven in een bos en die staan nu in de tuin en zijn inmiddels 2 meter. Ook zaden van Cypressen uit Toscane zijn goed opgekomen en daarvan staan er enkele in de tuin, ook wel 2 meter. Over een aantal jaren als het tuinieren ons niet meer zo goed afgaat, stopt het vanzelf want dan wonen we in een soort bostuin waar alleen nog maar wilde bodembedekkers en varens groeien, ook mooi en heel wat minder werk.
    Groetjes,
    Janneke

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Zo leuk, zelf opgekweekte bomen in je tuin. Larixen zijn echt dankbaar en als bladverliezende conifeer blijven ze bijzonder. Die cypressen lijken me ook heel spannend!
      Maar, het is waar, bonsais zijn arbeidsintensief, als je het volgens de regels doet, en ze vragen voortdurend aandacht. Je kunt niet alles.
      En wij denken precies zoals jullie: na verloop van jaar hebben we een bostuin, met veel klimop en varens als onderbegroeing en daar kijken we dan blij op uit.

      Verwijderen
  4. Een glasheldere uitleg, Zem, ook al klasseer ik het kweken van bonsai toch een beetje onder geforceerd tuinieren.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Met mijn liefde voor wilde tuinen / natuur en grote bomen vind ik mijn belangstelling voor mini-boompjes en minibiotoopjes ook wel een beetje paradoxaal ;-)

      Verwijderen
  5. Daar staat een heel bos in pot in jouw tuin, Zem

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Door dit bos kan je tenminste de bomen nog zien ;-).
    Weer een zeer duidelijke en praktische uitleg Zem!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Merci. En dit bos is ook nog verhuisbaar, als het onverhoopt moet...

      Verwijderen
  7. Wow Zem wat een mooie post en super goede uitleg! Heel erg helder allemaal met die foto's en beschrijvingen erbij. Ik weet of ik zelf aan de Bonsai ga, maar deze post heeft me wel geïnspireerd. Dank daarvoor!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dank je, Kees. Wie weet, al begin je maar met een wilgje :-)

      Verwijderen
  8. Zo'n dertig jaar geleden heb ik eens een paar bonsaiboompjes gekregen, maar dat was indertijd geen succes. Misschien zou het m.b.v. jouw duidelijke en goed geïllustreerde verhaal gelukt zijn om ze wat langer in leven te houden, maar ik begin er toch maar niet meer aan.

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Ik had beter hier kunnen beginnen met lezen (heb net 2 van het blog hierboven gelezen) maar hier is het begin. Je maakt er echt werk van en dat werpt dan ook zijn vruchten af zien ik wel. Ik vind het echt heel knap hoe je het doet en ook de informatie van hoe en wat met bijpassende en duidelijke foto's.
    Hartelijke groeten.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Hier ben ik ook eens goed bij gaan zitten - om deze mooie blogpost eens op mijn gemak door te nemen. Net als jij ben ik al jaren bezig met bonsai, volgde zelf ook een cursus, en ik moet toegeven - je zou zelf ook al een cursus kunnen geven. Deze post is echt goed gemaakt - je legt alles heel grondig maar overzichtelijk uit! Ik ga nu onmiddellijk de volgende bonsai-post eens lezen zie!

    BeantwoordenVerwijderen