zondag 16 februari 2014

Mossen (2): iedereen kent dikkopmos.


Dikkopmos is een algemeen voorkomend mos in tuinen, bermen, bossen, het groeit op steen, schors en op de grond. Iedereen komt het wel tegen, het kan met hele mooie vormpjes een plek begroeien. De witte topjes aan het eind zijn karakteristiek, hoewel ook andere – minder vaak voorkomende mossen dit kenmerk hebben. En dat maakt het met zekerheid determineren altijd onzeker, zie de opmerking van Albertine hieronder bij de reacties.
Dikkopmos (Brachythecium rutabulum) is een zogenaamd slaapmos: het vormt matten met meest liggende mosstengeltjes.


Het leukste van mossen is wel het kapselen. Mensen hebben het wel over “bloeiend mos”, maar mos kan niet bloeien. Planten met bloemen ontstonden pas veel later in de evolutie, in de tijd daarvoor waren er mossen, wolfsklauwen, paardenstaarten, en die maakten kapsels met sporen om zich voort te planten.
Wanneer bij mosplantjes bevruchting heeft plaatsgevonden, vormt zich een sporenkapsel (sporofyt) waarin veel sporen zitten. Het sporendoosje wordt afgesloten met een dekseltje waarop een soort snaveltje. En daaroverheen bevindt zich een heel dun vliesje: het huikje.

In het midden twee kapseltjes met wittige huikjes.
In het begin is een sporenkapsel nog dun en groen, maar later groeit het uit, het rijpt. Het huikje laat los en wordt afgeworpen, later wordt ook het dekseltje afgestoten. Bij veel bladmossen worden de sporen in het doosje dan nog beschermd door een soort tandjes (peristoom). Onder gunstige, droge omstandigheden buigen die tandjes naar buiten waardoor de sporen naar buiten kunnen om door de wind te worden verspreid. Bij verschillende mossoorten zien de sporendoosjes, deksels en huikjes er weer anders uit, waardoor je ze – onder vergroting – kunt herkennen.
Bij het dikkopmos zie je in januari al mooie, uitgegroeide sporen. In het centrum van bovenstaande foto zie je een kapsel, dat bezig is een bleek, snavelvormig huikje af te werpen. Linksmidden zie je nog een jong, groenig kapseltje.De andere kapseltjes zijn nog stevig afgesloten met het dekseltje.

Een maand later, nu dus, zijn vrijwel alle dekseltjes afgeworpen en zie je duidelijk de peristoomtandjes.

Peristoomtandjes op kapselmond, rechts blad van groot rimpelmos.
Aanvankelijk had ik zelfs bij dit eenvoudige mos problemen met het determineren. Op de tweede foto met de puntvormige dekseltjes meende ik dat het de snaveltjes van het gesnavelde klauwtjesmos waren. Verwarring van dikkopmos met dit mos komt vaker voor. Maar bij het gesnavelde klauwtjesmos zijn de snaveltjes toch echt wel explicieter en bovendien heet het niet voor niets klauwtjesmos: de blaadjes zijn wat gekromd, vooral ook zichtbaar aan de uiteinden. En het is duidelijk dat dat niet het geval is bij de hier getoonde plantjes.

Als mosjes door droogte inkrimpen, kan je ze niet meer goed bekijken Deze tijd is dus wel heel geschikt. En: fotograferen en uitvergroten op de computer: de meest simpele manier om ze goed te bekijken.

Zelfs als je slechts een klein balkon hebt, kan je in een beschaduwd hoekje een steen met mos laten begroeien. Op een braakliggend- of bouwterrein terrein zie je soms een mooi begroeide steen die je zonder de omgeving schade toe te brengen kunt meenemen.


Ik ben geen fan van het verzamelen van mos in bossen, dan schaad je het ecosysteem, het gaat in de tuin meestal dood en het is nog verboden ook. Met enig geduld groeit mos vanzelf op een steen of in een pot.
Hierboven een steen, die vanzelf met mos begroeid is geraakt.

En tenslotte het muurtje in onze tuin, dat na een jaar of acht leuk begroeid is.
Je ziet er meer mossoorten gecombineerd met muurleeuwenbekje.
Van links naar rechts: fijn laddermos, muurleeuwenbekje, kapselend dikkopmos.
Het is al leuk als je zo nu en eens wat rond speurt naar het dikkopmos, dat je vaker zult zien dan je denkt. Je gaat dan ook andere mossen zien, en je wordt nieuwsgierig naar deze bijzondere miniwereld.

21 opmerkingen:

  1. Ah Zem, prachtige foto's … hier op het dakterras worden mosjes ook gekoesterd!

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ah, de dikkopmos is een bekende en ook de kapseltjes ken ik, maar had geen flauw idee over de benaming. In mijn vochtige tuin komt dit mos veel voor maar ook nog een aantal andere soorten. Leuk dat je er ons wat dieper mee kennis laat maken, dan wordt de interesse van anderen (wij) ook gewekt.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Dat is inderdaad een hele mooie mossoort. Als er er ook druppeltjes aan hangen is dit mos in mijn ogen op zijn mooist.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Dit mossoortje tiert welig in onze tuin. Gelukkig maar, want ik ben een liefhebber van deze fraaie en zachte mantel der natuur.
    In het determineren ben ik geen uitblinker, maar gelukkig is er Zem to the rescue!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Maar Zem beperkt zich wel tot de meest gewone,zichtbare soorten om huis, en dat blijkt verdikkie nog aardig ingewikkeld :-)

      Verwijderen
  5. Erg leerrijk tekstje weerom & leuke foto's van een mooi plantje.
    Als mensen mos in hun tuin willen, kan dat door melk op de stenen te borstelen... Perfecte voedingsbodem voor mos en algen

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Karnemelk en yoghurt heb ik ook gehoord. Ik heb het nooit gedaan en ben eigenlijk wel benieuwd of je daarmee een bepaald soort mos uitnodigt. Een test zal het w.s. nooit precies uitwijzen, want de steensoort en de bezonning zal dan ook een rol spelen.

      Verwijderen
  6. Leuk om te zien, dit mosje komt hier in de tuin ook voor, en ik laat het lekker z'n gang gaan.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Goed dat je zei dat de laatste foto die van een muurtje is, want dat is niet echt te zien - zo overgroeid!
    Dikkopmos - ik noem het soms de braam onder de mossen - je vind 'em inderdaad overal.
    Prachtige foto's trouwens!

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Dat muurtje heeft er een jaar of acht over gedaan, zonder karnemelk ofzo.
      De bramen onder de mossen, die kom je het meest tegen. Maar ik wist tot voor kort hun namen niet.

      Verwijderen
  8. Wat maak jij toch schitterende foto's!
    Ik vind je gegeven informatie boeiend hoor...Dank je wel...
    En nu op mossenontdekkingstocht in mijn tuin...

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Bedankt voor je reactie, Michele! Er zijn nu meer kapselende mosjes te vinden, dan je zou denken. Zó leuk...

      Verwijderen
  9. Prachtig weeral! Ik ga morgen ook eens kijken of het dikkopmos is dat hier op de muurtjes groeit. Ik vermoed het wel...

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Wist je dat Belgische muurtjes vaak meer leuks te bieden hebben dan de Nederlandse: meer kalkrijk.

      Verwijderen
  10. 'peristoomtandjes'! Weer iets bijgeleerd! Leuk en informatief geschreven, waarvoor dank :-)

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Wat interessant Zem.....ik noem(de) het gewoon mos maar wat een bijzonder plantje. Mooie foto's ook! Weer wat geleerd vandaag....leuk!

    BeantwoordenVerwijderen
  12. Hoi Zem
    Je bent verbluffend optimistisch over het herkennen van het dikkopmos! ;) Ik zit nog regelmatig naar een foto te turen van 'is het 'm nou wel of niet?'. Zowel Klauwtjesmos als Dikkopmos zijn erg variabel en voldoen helaas niet altijd aan 'het dikke kopje' of de 'geklauwde blaadjes'.
    Nog een paar truukjes voor momenten van twijfel: het blad van Dikkopmos heeft een nerf die tot halverwege loopt, Klauwtjesmos heeft helemaal geen nerf. De kapselsteel van Dikkopmos voelt ruw aan (die ruwheid kun je ook zien met de loep of een macro van de steel), die van Klauwtjesmos is glad. Verder heeft het kapseldoosje van Dikkopmos een 'kromme rug', die van Klauwtjesmos heeft een rechtere rug. En dan is er nog het Boomsnavelmos....
    Maar wat is het weer genieten van al die mooie, kapselende mossen!
    groetjes Albertine

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Mijn optimisme kan de waarheid dus in de weg zitten, Albertine. Als je denkt dat ik bij mijn interpretaties toch op het verkeerde spoor zit: wil je zo goed zijn het te corrigeren? Want jij bent voor mij toch een autoriteit; ik heb al zo veel ook op jouw site zitten turen...
      Ik zal hierboven nog wel wat relativeren.
      De ruwheid van de kapstelsteeltjes hierboven heb ik niet kunnen vaststellen, waardoor ik eerst meende dat het klauwtjesmos was...ik heb dus flink getwijfeld. De nerfjes kan ik met mijn middelen eigenlijk niet zien.
      Maar ik blijf erg genieten en zie steeds meer...
      Hartelijke groet, Zem.

      Verwijderen
  13. Hoi Zem,
    sorry voor mijn late reactie maar ik was 3 lagen dagen naar school voor mijn werk (verplichte cursus). Ik had het wel onderin mijn blog gezet maar niemand heeft het gelezen whahahaha.....
    Heerlijk deze mossen en dat dikkopmos heb ik inderdaad ook in mijn tuin en wel in mijn voortuin :-)
    Heel mooi dat je er informatie bijzet. Leerzaam en heel mooi om te weten :-)
    Groetjes, Helma

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Je zult het druk hebben gehad en hard aan je weekend toe zijn. Wat attent dat je toch nog kans zag te reageren.

      Verwijderen